Verhaal

Een 'vergeten' ramp in 1825

Zwaar getroffen Zuiderzeegebied

Fallback Image Profiel Vincent Erdin

Wat zou de samenleving in 2025 kunnen leren van een ramp die zich in 1825 langs de kust voltrok?

twg2024

Het was niet zomaar iets: in de nacht van 4 op 5 februari 1825 voltrok zich een ramp die eigenlijk daarna nooit meer aandacht heeft gekregen.

In het rampgebied: Friesland, Overijssel en Gelderland langs de kustlijn was de schade groot. De eilanden Schokland en Urk werden eveneens zwaar getroffen. 

Het water werd in razend tempo opgestuwd en veroorzaakte gloedgolven tot meer dan twee meter hoog. Weliswaar stonden er in de verschillende plaatsen hoogwaterkanonnen maar van het hoogwaterkanon in Blokzijl is bekend dat er twee schoten zijn gelost om de bevolking te attenderen op het gevaar van het snel stijgende water op de Zuiderzee, het derde en belangrijkste schot is nooit gelost: het water heeft iedereen compleet verrast.

Vluchten was nog de enige optie of een veilige schuilplaats zoeken en dan maar wachten op het moment dat er hulp kwam opdagen. 

Dat grote delen van Friesland blank kwamen te staan komt omdat de hele provincie (nog steeds) een groot boezemgebied is water dat bij Stavoren of Lemmer naar binnenstroomt kan ongehinderd tot ver voorbij Leeuwarden komen. Idem vanaf Workum of Harlingen. Inmiddels ligt er voor geval van dreigend gevaar wel een sluis bij Terherne maar het gebied blijft redelijk groot waar het water nog steeds vrij spel zou hebben bij een nieuwe vloedgolf.

Niet alleen aan de oostkust van de Zuiderzee werd schade veroorzaakt en vielen slachtoffers, de golf klapte op 5 februari op de westkust. Bij Bovenkarspel is deze steen in de muur van een woning te vinden waaruit blijkt dat het water in 1825 toch extreem hoog heeft gestaan. Van alle overstromingen die worden genoemd staat 1825 vrijwel bovenaan: 2.5 m.

bovenkarspel

Waarom is deze ramp zo goed als 'vergeten?' In 1825 was er geen moderne communicatie: telefoon, telex, fotografie, schrijvende pers het was er niet of slechts mondjesmaat. Eer men in de gaten had dat er echt een probleem was, was het al een paar dagen later.

Toch werd de hulpverlening adequaat opgepakt op alle niveaus: landelijk, provinciaal en gemeentelijk. 

Dit jaar is het 200 jaar geleden en is de belangstelling groot om deze vergeten ramp van het predicaat 'vergeten' te ontdoen. Op meerdere plaatsen zal of wordt inmiddels aandacht besteed. Zondag 2 februari en dinsdag 4 februari zullen veel kerkklokken in het rampgebied hun sonore geluid laten horen. Voor ieder omgekomen slachtoffer een slag. In Overijssel waren 305 dodelijke slachtoffers.

Eveneens op 2 februari zal in de kerk van It Heidenskip een kerkdienst worden gehouden, zoals elke zondag, maar deze keer in het Fries en op basis van de preek die kort na de ramp op 13 februari 1825 door ds. Visser is gehouden, op 2 februari gaat dr. J.D.Th. Wassenaar voor. 

Musea halen de ramp uit de vergetelheid: Elburg, Harderwijk, Hasselt en Workum om er een paar te noemen.

Maar wat is nu de directe relatie met het Zuiderzeemuseum? Eva Vriend schreef het verhaal over Anna Diender en haar verhaal. Zij kan niet om de ramp van 1825 en de ontruiming van 1859 heen. Schokland krijgt in het nieuwe seizoen in het Zuiderzeedorp bijzondere aandacht als het huis van Anna opnieuw wordt ingericht.

In het recent verschenen magazine Tijdschrift voor Waterstaatsgeschiedenis 2024 staat een opvallend positieve recensie over dit boek van Eva Vriend, 'Het eiland van Anna, Schokland en de geschiedenis van een thuis'.

Schokland wordt in de bespreking ten voorbeeld gesteld en daar valt heden ten dage wel wat van te leren. 

Nederland vecht al eeuwenlang tegen het water, zijn we in slaap gesust of worden we bij het horen van de schoten toch alerter. Het hoogwaterkanon klinkt niet meer maar de klimaatrapporten volgen elkaar als kanonschoten in hoog tempo op.

 

bijdrage geplaatst: 27 januari 2025

afbeeldingen: auteur