Handel

In de raadsnotulen van verschillende Zuiderzeegemeenten zoals Blokzijl, Vollenhove, Oldemarkt, Steenwijkerwold en Steenwijk, maar wellicht nog meer komt het met de regelmaat van de klok voor: het opstellen van een verordening voor het vervoeren van goederen over de Zuiderzee. En dan volgt er een hele opsomming waaraan de beurtschipper dan moet voldoen: vaste tijden waarop gevaren wordt, de schipper mag niet dronken zijn teveel op om te noemen. Wat daarna volgt is een tarievenlijst. Die wordt dan door twee gemeenteraden vastgesteld: de gemeenteraad in de plaats van afvaart en de gemeenteraad in de plaats van bestemming. Het laat zich raden dat de gemeenteraad van Amsterdam talloze keren een dergelijke verordening heeft vastgesteld. Vanuit alle plaatsen langs de Zuiderzee werd er wel op Amsterdam gevaren. Nu is het niet meer als zodanig te herkennen maar de ruimte achter wat nu Amsterdam centraal heet was vroeger het domein van de beurtschipper. Er waren vaste steigers waar aangelegd kon worden zodat het geen janboel zou worden. Dat de tijden gereglementeerd werden geeft ook ruimte aan andere beurtvaarders, hiermee werd de beschikbare ruimte aan het IJ zo efficiënt mogelijk benut. 

De Zuiderzee als verkeersplein is geen vreemde benadering voor dit spektakel. Wie wel eens langs de waterkant van het Zuiderzeedorp heeft staan kijken als er drie- of viermasters onder zeil langsvaren kan zich een voorstelling maken van wat er honderd tot honderdvijftig jaar geleden passeerde: naast de vele beurtvaarders uiteraard ook de vissers die nog onder zeil naar de visgronden voeren.

Iets van die gloriedagen is nog te beleven als in Elburg de traditionele botterdagen in september worden gehouden. De haven ligt dan vol met botters die al of niet Elburg als thuishaven hebben. Als ze allemaal tegelijk onder zeil zouden gaan is dat toch een imposant gezicht. De ruimte om zo massaal uit te varen ontbreekt, je zit niet direct op een groot vaarwater de voormalige Zuiderzee maar moet het doen met een randmeer.

Ook bij de Strontrace Workum-Warmond is iets van die sfeer te proeven. Beurtvaarders moeten een vastgestelde route varen om een last mest naar Warmond te varen, te keren en weer naar Workum terug. De wind richting is bepalend voor de zwaarte van de tocht waarbij rekening gehouden moet worden met de bedieningstijden van bruggen en sluizen in Amsterdam en de Ringvaart van de Haarlemmermeer.

Behalve het in het echt aanschouwen van deze demonstraties met de botters en de zeilwedstrijd Workum-Warmond laat de geschiedenis in steen zien dat het handel was waar het om te doen is geweest. De gevelsteen in Harderwijk laat een schip zien dat onder zeil is en waarschijnlijk volgeladen is met turf. Turf werd in de negentiende eeuw afgegraven in de Veenkoloniën in Groningen en Drenthe. Bestemming: de grote steden in Holland. 

Dit schip is getooid met niet minder dan drie vlaggen, misschien is dat iets teveel van het goede. Het schip is nog in de buurt van een haven gelet op de toren en de goederen die hoog opgetast op de kade liggen.

Met de introductie van stoom was een zeilende vloot schepen over het hoogtepunt heen. Schippers die dat niet konden betalen kregen nauwelijks meer een vracht aangeboden, stoomschepen konden meer meenemen en waren daardoor per ton vracht goedkoper en bovendien sneller. Zeilschepen werden opgelegd of tot zinken gebracht. 

De afbeeldingen in de beeldbank van Vollenhove spreken wat dat betreft boekdelen. 

Gelukkig is er nog een bruine vloot en met de maritieme dagen in de Markerhaven is het een drukte van belang en wordt de TX 11 onder zeil gebracht.

bijdrage geplaatst: 16 mei 2025

afbeeldingen: auteur